Rozwojowe zaburzenie języka (DLD), do niedawna nazywane jako SLI (specyficzne zaburzenie językowe) (za: Krasowicz- Kupis, 2020), to trudności w zakresie przyswajania języka, tzn. deficyt językowy (dziecko nie osiąga takich umiejętności w zakresie kompetencji językowej, jak większość rówieśników).
Nie jest spowodowane:
- niepełnosprawnością intelektualną;
- całościowymi zaburzeniami rozwoju;
- dysfunkcjami ruchowymi, w tym nieodpowiednią do wieku sprawnością narządów artykulacyjnych (języka, podniebienia czy warg);
- zaburzeniami słuchu;
- schorzeniami neurologicznymi (chorobami ośrodkowego układu nerwowego);
- stanem somatycznym (np. rozszczepem podniebienia i warg);
- zaburzeniami emocjonalnymi;
- zaniedbaniami środowiskowymi.
DLD (rozwojowe zaburzenie języka) wg Krasowicz – Kupis (2020, s.355):
- trudna do określenia etiologia
- pojawia się w okresie rozwoju mowy (do 6-7 roku życia)
- powoduje długofalowe i wielowymiarowe skutki:
- wpływa na komunikację z otoczeniem, osiągnięcia poznawcze, funkcjonowanie społeczno-emocjonalne
DLD a opóźniony rozwój mowy:
- Do 3 r.ż. znacznie utrudnione jest różnicowanie między opóźnieniem a zaburzeniem rozwoju mowy;
- Dzieci, które do końca 3 roku życia nie nabywają sprawności językowych zgodnie z normami rozwojowymi, to dzieci z tzw. późnym pojawieniem się języka (LLE) (za: Krasowicz- Kupis, 2020);
- Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy (LLE) stanowią grupę ryzyka DLD;
- Nie wszystkie dzieci z LLE mają DLD;
- Część dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, mimo stałych postępów w mówieniu, wykazuje deficyty językowe, a ich mowa rozwija się nieprawidłowo.
Dzieci z DLD mogą mieć problemy w każdym aspekcie komunikacji językowej (w różnym nasileniu) – z ekspresją, percepcją, stosowaniem języka (pragmatyką języka), np.:
- mogą wykazywać obniżoną znajomość i użycie słów;
- mogą wykazywać obniżone rozumienie i tworzenie zdań;
- niepoprawnie wymawiać;
- mogą mieć trudności z odróżnianiem wyrazów podobnie brzmiących;
- błędnie stosować reguły składniowe;
- przewaga zdań prostych i/lub równoważników zdań;
- mieć trudności z przywołaniem nazwy;
- mogą mieć trudności w prowadzeniu rozmów (w układaniu opowiadań czy stosowaniu odpowiednich form w różnych sytuacjach społecznych).
Dzieci z DLD:
w wieku przedszkolnym mogą:
- porozumiewać się głównie za pomocą gestów i wyrazów dźwiękonaśladowczych,
- używać kilku słów o specyficznym brzmieniu,
- formułować zdania, ale wadliwie skonstruowane i zawierające dużo błędów gramatycznych.
W wieku szkolnym:
- mogą przejawiać trudności artykulacyjne (mieć problemy z wymową);
- mogą mieć trudności ze składnią (konstruowaniem zdań) i odmianą wyrazów;
- mogą używać prostego języka;
- mogą mieć trudności w rozumieniu dłuższych, bardziej skomplikowanych zdań;
- ujawniać problemy z semantyką (rozumieniem znaczenia słów i zdań), co przejawia się w trudnościach z doborem właściwych słów.
Dzieci z DLD mogą mieć trudności także w innych obszarach funkcjonowania (często wtórne do trudności językowych):
- mogą przejawiać trudności z nawiązywaniem kontaktów społecznych;
- mieć problemy emocjonalne;
- mieć problemy z zachowaniem;
- wykazywać małą aktywność na lekcjach;
- uzyskiwać gorsze wyniki w nauce (zależne są one bowiem od kompetencji językowych);
- mieć trudności z matematyką, ze względu na trudności ze zrozumieniem poleceń tekstowych;
- mieć trudności z zapamiętywaniem i koncentracją uwagi;
- mieć trudności z pisaniem i czytaniem (jako skutek problemów językowych bądź im dodatkowo towarzyszyć).
Diagnoza:
W przypadku podejrzenia SLI (DLD) u dziecka (lub występowania trudności z nabywaniem języka), rodzic powinien:
- skonsultować dziecko medycznie (u pediatry/lekarza rodzinnego) - istotne, by wykluczyć organiczne podłoże trudności;
- skonsultować się w sprawie obserwowanych trudności dziecka z wychowawcą/nauczycielem dziecka oraz szkolnymi specjalistami pomocy psychologiczno-pedagogicznej (logopedą, pedagogiem, psychologiem) i poprosić o wydanie pisemnej opinii na temat rozwoju i funkcjonowania dziecka w przedszkolu/ szkole;
- zgłosić się na diagnozę do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej (z wynikami wcześniejszych konsultacji).
Diagnoza SLI obejmuje:
- ocenę poziomu rozwoju językowego
- ocenę innych sprawności poznawczych
- wykluczenie innych zaburzeń (w tym – ocenę słuchu).
Diagnoza SLI u dziecka stawiana jest po ukończeniu 4 roku życia;
- Pomiędzy 3 a 4 rokiem życia diagnoza ryzyka wystąpienia SLI.
Wskazówki dla nauczycieli, pracującymi z dzieckiem z rozwojowymi zaburzeniami języka (za: Czaplewska, Kochańska, Maryniak, Haman, Smoczyńska, 2014; Maryniak, 2011; IBE)
- Poznaj zainteresowania dziecka, jego zdolności, możliwości.
- Pozwól dziecku rozwiązywać zadania własnymi sposobami.
- Wykorzystuj niewerbalne pomoce wizualne (rysunki, wykresy, filmy) i eksperymenty.
- Zwracaj uwagę, czy dziecko prawidłowo rozumie pytanie, polecenie, treść zadania.
- Pomóż w zrozumieniu komunikatów werbalnych – zaznaczaj najważniejsze treści w zadaniu, wyjaśniaj złożone instrukcje.
- W procesie oceniania uwzględniaj obiektywne trudności dziecka i w miarę możliwości nie obniżaj ocen z tego powodu.
- Mów krótko, robiąc przerwy.
- Powtarzaj.
- Podkreślaj słowa kluczowe.
- Upewniaj się, że dziecko zrozumiało tekst.
- Unikaj niedosłownych środków przekazu (metafor, ironii) lub upewnij się, że dziecko rozumie je we właściwy sposób.
- Daj więcej czasu (na przetworzenie komunikatu i na sformułowanie odpowiedzi).
- Doceń wysiłek dziecka, udzielaj pozytywnych informacji zwrotnych.
- Zwróć uwagę na to, co uczeń chce przekazać, a nie na to, jak to robi.
- Nie wywieraj presji, nie zmuszaj do mówienia i czytania na głos przy innych uczniach.
- Współpracuj z rodzicami.
Wskazówki dla rodzica dziecka z SLI/ DLD:
(za: Czaplewska, Kochańska, Maryniak, Haman, Smoczyńska, 2014; Maryniak, 2011; IBE)
- Mów wolniej.
- Używaj prostych, krótkich zdań.
- Sprawdzaj, czy dziecko rozumie, co mówisz.
- Gdy dziecko buduje niepoprawne zdania, staraj się je sformułować właściwie, ale nie oczekuj od niego ich powtarzania.
- Krótkie wypowiedzi dziecka możesz rozwijać, dodając kilka słów.
- Nowe, trudne słowa wyjaśniaj w prosty sposób.
- Cierpliwie czekaj, gdy dziecko zastanawia się, co i jak powiedzieć.
- Daj mu czas.
- Niekiedy (ale nie za często) możesz dyskretnie doradzić, co mogłoby powiedzieć w danej sytuacji.
- Nie denerwuj się na dziecko.
- Wzmacniaj mocne strony Twojego dziecka (umożliwiaj rozwijanie talentów).
- Okazuj dziecku miłość niezależnie od jego osiągnięć.
Bibliografia:
Czaplewska, E., Kochańska, M., Maryniak, A., Haman, E., Smoczyńska, M. (2014). SLI – specyficzne zaburzenie językowe. Podstawowe informacje dla rodziców i nauczycieli. Warszawa: IBE.
Czaplewska, E. (2012). Rozumienie pragmatycznych aspektów wypowiedzi przez dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Czaplewska, E. (2013). SLI czy dziecko później mówiące? Różne formy strategii terapeutycznych. W: T. Woźniak i J. Panasiuk (red.), Język–człowiek–społeczeństwo. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Gałecki, P., Święcicki, Ł. (red.).(2015). Kryteria Diagnostyczne z DSM 5. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Borkowska A. R. (red.). (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN.
Krasowicz-Kupis, G.(2020).Zaburzenia mowy i komunikacji. W: I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A.R. Borkowska (red.). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN.
Krasowicz-Kupis, G. (2012). SLI i inne zaburzenia językowe. Sopot: GWP.
Maryniak, A. (2011). Specyficzne zaburzenia rozwoju językowego – diagnoza, różnicowanie, rokowania. W: T. Gałkowski (red.), Wspomaganie rozwoju małego dziecka z wadą słuchu. Warszawa: Polski Komitet Audiofonologii.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. http://sli2012.ibe.edu.pl.
