Trudno sobie wyobrazić współczesny świat bez telefonów komórkowych, smart fonów, tabletów, komputerów i Internetu. Media cyfrowe i urządzenia mobilne są obecne w codziennym życiu, zwłaszcza w życiu młodego pokolenia.
Kilka faktów:
- 84% uczniów używa smart fonów na przerwach między lekcjami;
- 37% uczniów nie potrafi bawić się w grupie;
- 33% uczniów przyznaje, że z powodu używania telefonu komórkowego miała problemy w szkole;
- 31% szkół nie ma żadnych zasad korzystania z telefonów komórkowych.
Zachowanie dziecka powinno zaniepokoić, gdy:
- przywiązuje dużą wagę do telefonu komórkowego, ma go ze sobą w każdej sytuacji, zabiera ze sobą dodatkową baterię czy ładowarkę, gdy wychodzi na dłużej,
- jest niespokojne, nerwowe i nadpobudliwe, gdy nie zabierze ze sobą komórki,
- odczuwa stałą potrzebę kontaktowania się z innymi przez telefon, a unika kontaktów bezpośrednich.
Kiedy do specjalisty?
- Kiedy dziecko każdą okazję wykorzystuje do tego, żeby sięgać do urządzeń.
- Kiedy złości się, gdy coś lub ktoś przeszkadza w korzystaniu z nich.
- Kiedy kłamie co do czasu spędzonego przed ekranem.
- Traci zainteresowanie aktywnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność.
Pamiętajmy, jeśli urządzenia multimedialne są wykorzystywane świadomie i odpowiedzialnie, pomagają nam w pracy, edukacji, dostarczają informacji, rozrywki, służą komunikacji. Jednak używane w niewłaściwy sposób, mogą stać się realnym zagrożeniem, zwłaszcza dla młodych osób. Nie jesteśmy w stanie zakazać dzieciom korzystać z mediów cyfrowych, wyeliminować ich , powinniśmy więc nauczyć dzieci, jak używać ich odpowiedzialnie i bezpiecznie.
W jaki sposób przygotować domowy kodeks odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych?
- Kodeks powinien powstawać przy udziale wszystkich członków rodziny (nie twórz go samodzielnie, bez konsultacji z dziećmi) i przez wszystkich być przestrzegany.
- Zgromadźcie niezbędne materiały (arkusz papieru, długopisy, kredki, mazaki, farbki).
- Porozmawiajcie wspólnie o najważniejszych zasadach używania mediów cyfrowych w waszym domu, wymyślcie 10 pomysłów.
- Zapiszcie wasze pomysły związane z używaniem mediów cyfrowych na kartce i upiększcie swoją pracę.
- Wybierzcie widoczne miejsce , w którym powiesicie wasz Kodeks.
- Podczas wspólnej pracy porozmawiajcie o pozytywnych i negatywnych symptomach używania Internetu.
Obecny czas trwającej pandemii spowodował, iż korzystanie z mediów cyfrowych i urządzeń mobilnych stało się dla młodego pokolenia nie tylko przywilejem, ale też obowiązkiem – obowiązkiem zdalnego uczestniczenia w procesie edukacji. Telefon komórkowy, tablet, komputer towarzyszą obecnie dzieciom i młodzieży w zdecydowanej części dnia i większości obszarów ich aktywności.
Jak zatem wspierać własne dzieci w procesie odpowiedzialnego i bezpiecznego korzystania z mediów cyfrowych? Na jakie aspekty zwrócić uwagę, przygotowując wspólnie z dziećmi domowy kodeks odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych?
Oto propozycje zasad, które warto rozważyć, tworząc domowy kodeks:
- Realizacja potrzeb dziecka (dziecko potrzebuje uważności, czasu, troski i obecności rodzica, okazywania mu czułości i słów, że jest ważne).
- Określenie prostych, jasnych zasad dotyczących zarówno dzieci, jak też rodziców (wymagając od dziecka stosowania się do wspólnie ustalonych zasad, rodzic powinien pamiętać, iż sam modeluje zachowania dzieci – zachowanie powinno być spójne z ustaleniami i obowiązywać obie strony – wzmacnia to wiarygodność rodzica).
- Ustalenie możliwości sprawdzania, do czego używany jest przez dziecko telefon, tablet, komputer - pomoc w odpowiedzialnym korzystaniu z mediów.
- Wskazanie dziecku konstruktywnych sposobów, jak można wykorzystywać Internet, telefon komórkowy, czy tablet do nauki (sięgnięcie do zasobów dziecka, wspólna dyskusja na ten temat).
Zasada organizacji czasu:
- określenie czasu korzystania przez dziecko z urządzeń cyfrowych (obecnie poza czasem potrzebnym do nauki zdalnej czas ten nie powinien przekraczać 40 minut dziennie);
- ustalenie konkretnych godzin, w jakich dziecko może korzystać z komputera czy telefonu komórkowego (ważna jest konsekwencja);
Zasada organizacji wspólnej przestrzeni i aktywności (bez telefonów komórkowych):
- wspólne utworzenie miejsca w domu, gdzie można odłożyć telefony (np. „domowy sejf”), po powrocie z pracy, z zakupów itp. – pamiętając o obowiązującej obecnie konieczności częstszej dezynfekcji sprzętu cyfrowego);
- odkładanie telefonu poza zasięg wzroku na czas nauki, czytania, wspólnej rozmowy, wspólnego spożywania posiłków itp. (zasada „robienia jednej rzeczy naraz”).
Zasada spędzania czasu wolnego (bez telefonów komórkowych):
- zaplanowanie raz na jakiś czas wspólnego bycia ze sobą bez urządzeń cyfrowych (rozmowa, wspólne rysowanie, teatrzyk domowy, wspólne kino domowe, wspólne czytanie, oglądanie zdjęć, inne kreatywne formy wspólnego spędzania czasu przez rodzinę itp.);
- ustalenie godzin, w których wyłącznie odpoczywamy (wyłączenie telefonów, czas bez Internetu);
- wspólny czas wolny - czasem bez urządzeń cyfrowych (z zastrzeżeniem możliwości skorzystania tylko wtedy, gdy jest ważna potrzeba, uzasadniona konieczność);
- wyrobienie nawyku wyłączania powiadomień o SMS-ach (to one powodują częstsze sięganie po telefon);
- podczas spotkania skoncentrowanie się na bezpośredniej rozmowie, unikanie korzystania ze smartfona podczas spotkania z kimś dla nas ważnym, bycie aktywnym, uważnym uczestnikiem rozmowy;
- zasypianie bez telefonu w pobliżu (odłożenie go przynajmniej na godzinę przed zaśnięciem) – zamiast tego warto zadbać o wyciszenie: porozmawiać z dzieckiem, poczytać mu książkę, wspólnie posłuchać muzyki relaksacyjnej.
Zasada przejęcia kontroli:
- odpisywanie lub oddzwanianie według planu (umiejętność odraczania) – pamiętając, że to my zarządzamy telefonem, a nie on nami.
Nagrody:
- ustalenie nagród (wzmocnień pozytywnych) innych niż te, które odnoszą się do korzystania z telefonu, komputera czy tabletu.
Zasada wspierania w problemie:
- reagowanie na problem - jeśli dziecko nie radzi sobie ze zbyt częstym korzystaniem z mediów cyfrowych, wskazane jest znalezienie pomocy specjalisty, który pomoże w rozwiązaniu tego problemu;
- bycie wsparciem dla dziecka, jeśli z powodu nadmiernego używania mediów cyfrowych znajdzie się pod opieka specjalistów (unikanie błędów komunikacyjnych, w tym: obwiniania, krytykowania, komentowania, obrażania, pamiętając nierzadko o własnym wpływie na obecne utrwalenie problemów dziecka).
Telefon komórkowy, tablet, komputer zagościł na stałe w naszej przestrzeni społecznej, stanowiąc nieodłączny (?!) element życia dzieci i młodzieży. Widok osoby idącej ze smartfonem i słuchawkami, przesuwającej sprawnie palcami po ekranie małego monitora stał się codziennością, nie zdumiewa już obserwatorów, jak jeszcze kilkanaście lat temu.
Gdzie znajduje się jednak granica bezpiecznego korzystania z mediów cyfrowych? Co staje się już oznaką ich nadużywania? Określenie „uzależnienie od komputera i telefonu” oficjalnie nie funkcjonuje z uwagi na brak kryteriów diagnostycznych w obowiązujących klasyfikacjach (jest to konstrukt potoczny). Prawdopodobnie jest to kwestią czasu.
Objawy świadczące o tym, że dziecko, nastolatek nadużywa korzystania z telefonu komórkowego:
- ciągle zerka na telefon (sprawdza, czy ktoś ze znajomych nie napisał);
- regularnie pisze SMS-y albo sprawdza wiadomości w Internecie, nawet w takich sytuacjach, w których nie powinno się tego robić;
- odbiera połączenia, SMS-uje nawet, gdy może to stwarzać zagrożenie, np. na przejściu dla pieszych (tłumaczy, iż czuje wewnętrzną potrzebę, aby to zrobić możliwie jak najszybciej);
- czasem pojawia się u niego myśl, że nie wie, jak pokonał dany odcinek trasy, bo był zaabsorbowany telefonem (nie pamięta, kogo spotkał po drodze itp.);
- jeśli usłyszy dźwięk powiadomienia SMS-a od razu sięga po telefon i odrywa się od dotychczasowego zajęcia, czy obowiązku;
- często korzysta z telefonu dla tzw. „zabicia nudy”, wykazuje znikomą motywację do innych zajęć, czy pasji;
- często robi selfie lub zdjęcia innym osobom, umieszczając je w sieci;
- nie myśli o tym, kto ogląda te zdjęcia i do czego może je wykorzystać;
- jest kojarzony jako osoba, która nie rozstaje się z telefonem (zabiera go ze sobą nawet do łazienki, toalety);
- nie wyobraża sobie codziennego życia bez telefonu;
- bez telefonu czuje się źle i nieswojo, odczuwa brak i silną potrzebę zapełnienia go obiektem, na którym mu zależy (czyli telefonem);
- jeśli zapomni zabrać telefon, robi wszystko, aby mieć go ponownie przy sobie;
- źle się czuje, kiedy nie może skorzystać z telefonu (emocjonalnie – smutny, przygnębiony, rozdrażniony; a nawet mogą wystąpić fizyczne dolegliwości);
- gdy nie ma przy sobie telefonu, koncentruje myśli wokół niego, zastanawia się, czy ktoś w tym czasie napisał albo zadzwonił;
- nosi przy sobie akcesoria (ładowarka, powerbank) na wypadek rozładowania się telefonu, aby być sprzęt był stale aktywny;
- będąc w towarzystwie, nie widzi nic złego z korzystania z telefonu (tłumaczy - tak robią wszyscy);
- czasem ukrywa przed bliskimi fakt, że korzystał z telefonu;
- zdarza mu się nie dosypiać z powodu używania telefonu (czas minął niepostrzeżenie);
- przywiązuje ogromną wagę do marki telefonu i innych urządzeń cyfrowych („elektroniczne gadżeciarstwo”);
- zaniedbuje obowiązki domowe lub szkolne, bo telefon pochłania zbyt wiele uwagi;
- ciągłe korzystanie z telefonu, komputera doprowadza do kłótni i konfliktów z najbliższymi;
- odebranie telefonu jest dla niego surową karą (zazwyczaj reakcje są niewspółmierne, okazuje gniew, agresję);
- próbuje ograniczyć korzystanie, ale bezskutecznie (trudno jest przestać korzystać, nawet, gdy założył sobie wcześniej limit).
Problem pojawia się wówczas, gdy telefon przejmuje kontrolę nad użytkownikiem. Gdy staje się „złodziejem” uwagi dziecka, jego myśli, potrzeb, kontaktów z innymi w tzw. realu. Uświadomienie sobie, iż moje dziecko (i ja jako rodzic) mamy problem jest już krokiem milowym, do podjęcia pracy. Jeśli dziecko nie radzi sobie ze zbyt częstym korzystaniem z mediów cyfrowych, jest to wskazane znalezienie pomocy specjalisty, który pomoże w rozwiązaniu tego problemu.
Może to także czas na autorefleksję rodzica – w jaki sposób korzysta z mediów cyfrowych. Mierzenie się ze świadomością, iż być może ja sam stanowię wzorzec dla własnego dziecka jako osoba nadużywająca mediów cyfrowych, stanowi punkt wyjścia dla zmiany.
Olga Jakubowska, Magdalena Michałowska-Kmiecik
Na podstawie: M. Dębski „Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych ”
Fonolandia- projekt edukacyjny dotyczący skutecznego i bezpiecznego korzystania z mediów cyfrowych i urządzeń mobilnych, skierowany do dzieci w wieku 5-9 lat.
www.fonolandia.edu.pl
