"Depresja nie jest słabością, ani wadą osobowości, to choroba wypartych uczuć, które domagają się uwolnienia."
Deborah Serani
Depresja może dotknąć każdego, bez względu na wiek, płeć czy status materialny. Większość ludzi kojarzy ją ze smutkiem, przygnębieniem, rozdrażnieniem, niepokojem, zmniejszeniem energii oraz utratą zainteresowań. Gorszy nastrój zdarza się każdemu, jednak gdy utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie i utrudnia codzienne funkcjonowanie, może świadczyć o rozwijającej się poważnej chorobie – depresji. Do niedawna naukowcy zajmowali się głównie depresją u ludzi dorosłych. Okazało się, że problem ten coraz częściej dotyczy dzieci i młodzieży.
Problemy ze zdrowiem psychicznym wśród polskich uczniów są powszechne, ale w czasie pandemii ich skala znacząco wzrosła. Lockdown negatywnie wpływa na kondycję psychiczną dzieci i młodzieży, jednak problem tkwi w tym, że sytuacja była trudna jeszcze zanim wybuchła epidemia COVID19.
Depresję stwierdza się u 2% dzieci (dotyka ona równie często dziewczynki i chłopców) oraz nawet u 8% nastolatków (częściej chorują dziewczęta). Badanie FDDS z 2018 roku pokazało, że aż 7% osób w wieku 11-17 lat próbowało popełnić samobójstwo. Na depresję może cierpieć nawet ponad 20% osób poniżej 18 roku życia. W tym wieku depresja jest tym bardziej niebezpieczna, bo często niewidoczna dla najbliższego otoczenia - mylona jest z buntem czy złym zachowaniem.
Dzieci, podobnie jak dorośli, mogą doświadczać nastroju, który potocznie określa się jako depresję. Dzieje się tak, gdy doznają one frustracji, rozczarowania lub kiedy przeżywają smutek związany ze stratą w ich życiu. Te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami, zazwyczaj dość szybko mijają. Są jednak dzieci, które przez długi czas przeżywają smutek, z którym nie potrafią sobie poradzić. Można powiedzieć, że cierpią z powodu depresji. Ponieważ dzieciom trudniej niż dorosłym jest nazywać swoje uczucia, częściej wyrażają je w zachowaniach, które bardziej przyciągają uwagę otoczenia niż ciche, wewnętrzne cierpienie. Obecnie wiemy już, że zarówno dzieci spokojne, wycofane, jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze „złym zachowaniem”, mogą cierpieć z powodu depresji. U jednych i drugich mogą wystąpić zaburzenia, których następstwem są liczne negatywne skutki:
- pogorszenie przystosowania społecznego,
- trudności w nauce szkolnej,
- niekiedy zwiększone ryzyko samobójstwa,
- zwiększone ryzyko depresji w przyszłości.
Objawy depresji zależą od etapu rozwojowego dziecka. Im jest ono młodsze, tym trudnej mu powiedzieć, co czuje, podzielić się z rodzicem swoim stanem emocjonalnym, tym co przeżywa.
Objawy charakterystyczne dla dorosłych, a ich występowanie u dzieci i nastolatków:
- smutek, przygnębienie - u dzieci i nastolatków może przejawiać się przez drażliwość, płaczliwość, napady złości, podstawę wrogą względem otoczenia;
- zobojętnienie, trudność w przeżywaniu radości - dziecko nie cieszyć się z rzeczy lub wydarzeń, które wcześniej sprawiały mu radość;
- zniechęcenie do wcześniej lubianych czynności – dziecko porzuca hobby, nie chce spotykać się z rówieśnikami, nie podejmuje wcześniej lubianych czynności; wycofanie się z większości aktywności – dziecko niechętnie realizuje codzienne obowiązki i czynności (nauka, sprzątanie, higiena) lub nie realizuje ich wcale;
- nieumiejętność poradzenia sobie z krytyką, uwagami ze strony otoczenia – dziecko lub nastolatek wybucha płaczem w szkole, reaguje złością na złą ocenę czy próby rozmowy ze strony rodzica;
- negatywne schematy myślowe na temat świata i siebie samego (niska samoocena) – dziecko pesymistycznie ocenia własne możliwości, umiejętności, wygląd i otaczającą je rzeczywistość, pojawiają się;
- poczucie bycia niepotrzebnym – dziecko uważa, że innym będzie bez niego lepiej, że jest źródłem kłopotów rodziny, doszukuje się winy za sytuacje, na które nie ma wpływu – np. w sytuacji kłótni czy rozwodu rodziców twierdzi, że gdyby był/-a lepszym synem/córką, to rodzice nie kłóciliby się;
- niepokój, napięcie, poczucie zagrożenia – dziecko jest poddenerwowane i zaniepokojone, nie potrafi jednak wskazać, czego się boi lub z jakiego powodu odczuwa niepokój;
- podejmowanie zachowań ryzykownych – dziecko lub nastolatek podejmuje zachowania autoagresywne, ma kontakt z substancjami psychoaktywnymi, wpada w „złe towarzystwo” ponieważ z jednej strony poszukuje sposobu poradzenia sobie z lękiem, oderwania się od myśli depresyjnych, a drugiej ma tendencję do impulsywnego działania w związku z obniżoną samooceną i poczucia znaczenia;
- objawy psychotyczne (mogą pojawić się w ciężkich w przypadkach depresji) – u dzieci występują niezwykle rzadko, natomiast nastolatkom może towarzyszyć głos negatywnie komentujący ich zachowanie, możliwości, umiejętności, obwiniający za różne sytuacje, zachęcający do autoagresji lub w skrajnych sytuacjach – próby samobójczej;
- myśli rezygnacyjne, samobójcze, tendencje i próby samobójcze.
Niecharakterystyczne dla depresji osób dorosłych objawy i problemy, które mogą występować w przebiegu choroby dzieci i młodzieży:
- zaburzenia koncentracji i trudności z zapamiętywaniem – dziecko/nastolatek otrzymuje złe oceny mimo wkładanego w naukę wysiłku, poświęcania jej czasu, sprawia wrażenie nieobecnego, zamyślonego;
- pobudzenie psychoruchowe – dziecko kręci się, wierci, nie może się skupić uwagi, podejmuje bezwiednie działania, np. skubie ubranie, zamazuje długopisem kartkę, obgryza paznokcie, drapie się, porusza palcami („rysuje” kółka palcem wskazującym wokół kciuka) itp.;
- silne zaangażowanie w wybraną aktywność, np. gra na komputerze;
- zmniejszenie (rzadziej zwiększenie) apetytu;
- problemy ze snem - trudności z zasypianiem, wybudzanie się w nocy, budzenie się wcześnie rano, nadmierna senność.
Typowe dla dzieci i młodzieży objawy depresji:
- powracające dolegliwości somatyczne o niepotwierdzonych medycznie przyczynach: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, bóle głowy, kołatania serca, duszność, częste zasłabnięcia lub omdlenia, moczenie nocne (ostatni objaw częściej występuje w depresji u dzieci);
- bunt wobec rodziców, szkoły, nieprzestrzeganie zasad, zachowania agresywne i autoagresywne - taki obraz depresji częściej spotyka się u nastolatków.
Potwierdzeniem diagnozy, iż dziecko cierpi na depresję są testy psychologiczne, opracowane odrębnie dla poszczególnych grup wiekowych. Umożliwiają one ocenę problemu i ustalenie odpowiedniego leczenia. Model leczenia depresji u dzieci i młodzieży powinien być modelem całościowym, uwzględniającym szeroko rozwój dziecka i cykl życia rodziny. Obok psychoterapii indywidualnej i terapii rodzinnej, może być w nim również miejsce na leki.
Zadaniem rodziców i dorosłych jest pomóc młodemu człowiekowi odnaleźć szczęście i poczuć zadowolenie z siebie. Pokazać, że warto żyć i dążyć do celu. Jeśli to konieczne – przy współudziale specjalisty.
Rodziców, którzy dostrzegają niepokojące objawy w zachowaniu swoich dzieci, zapraszamy na konsultacje do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Zwoleniu.
