Tegoroczne obchody Europejskiego Tygodnia Świadomości Dysleksji odbywały się w dniach 2-6 października pod hasłem „Uczeń z dysleksją w cyfrowym świecie”. Jest to dobra okazja do tego, aby dowiedzieć się lub przypomnieć sobie, czym jest dysleksja.
O specyficznych trudnościach w nauce mówimy, jeżeli niepowodzenia szkolne dotyczą tylko niektórych zakresów uczenia się i występują przy co najmniej przeciętnej inteligencji, a niejednokrotnie wysokiej sprawności intelektualnej, sprawnych narządach ruchu oraz zmysłach wzroku i słuchu, właściwej opiece wychowawczej oraz dydaktycznej.
Gdy trudności te mają charakter wybiórczy i przejawiają się niepowodzeniami w uczeniu się czytania i pisania, mówimy o dysleksji rozwojowej.
W przypadku specyficznych trudności w uczeniu się matematyki (głównie arytmetyki) można używać terminu dyskalkulia. Czasem trudności te występują jednocześnie, kiedy indziej mają charakter trudności izolowanych, ograniczonych do jednej umiejętności. Gdy dysleksja i dyskalkulia występują razem, są przyczyną poważnych niepowodzeń szkolnych. („Uczeń z dysleksją w szkole - poradnik nie tylko dla polonistów” Bogdanowicz, Adryjanek, Gdynia 2005).
W Polsce najczęściej stosowana jest definicja dysleksji rozwojowej ujednolicona przez prekursorkę badań nad tym zagadnieniem profesor Martę Bogdanowicz, według której dysleksja to „syndrom zaburzeń wyższych czynności psychicznych, które przejawiają się w postaci specyficznych trudności uczenia się czytania i pisania. Są one uwarunkowane parcjalnymi zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania oraz ich integracji. Wśród deficytów rozwojowych funkcji poznawczych najistotniejsze są zaburzenia funkcji językowych, w tym aspektu fonologicznego języka, decydujących o możliwościach porozumiewania się językowego” (Bogdanowicz, 2003b, s.495).
Dysleksja to zaburzenie neurorozwojowe o podłożu językowym. Jest zazwyczaj powiązana z deficytem fonologicznym. Towarzyszą jej różne problemy językowe i komunikacyjne.
Terminologia
- dysleksja rozwojowa - syndrom specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania;
- dysleksja- specyficzne trudności w czytaniu;
- dysortografia - specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne);
- dysgrafia - niski poziom graficzny pisma.
Przyczyny
Zaburzenia funkcji percepcyjno motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno motorycznej), funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Etiologia
Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie (polietiologia). Wskazuje się na dziedziczność, zmiany anatomiczne i zaburzenia fizjologiczne układu nerwowego (w okresie ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu). Zaniedbanie środowiskowe oraz brak szybkiej interwencji pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.
Typy dysleksji
Wyróżnia się wiele typów dysleksji (pomimo wspólnych objawów podstawowych).
Częstość występowania
W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci te stanowią 10-15% uczniów, w tym 4% to przypadki bardzo nasilonych trudności (wg międzynarodowych klasyfikacji chorób ICD-10/ICD-11, DSM-V), które można byłoby określić nazwą głębokiej dysleksji.
Badania w Polsce określają odsetek dysleksji na 9-10% (Bogdanowicz, Jaklewicz 1968-1982).
Profilaktyka
Dzieci z nieprawidłowej ciąży, porodu, wykazujące deficyty rozwoju niektórych funkcji psychoruchowych, to dzieci "ryzyka dysleksji". Im wcześniej zostaną objęte opieką, tym większe szanse aby zapobiec ich trudnościom szkolnym.
Objawy dysleksji rozwojowej
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. Są to:
- opóźniony rozwój mowy;
- mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania, brzydkie pismo;
- wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne;
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą;
- trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;
- oburęczność;
- mylenie prawej i lewej ręki;
- trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego;
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad ortografii.
Jak stworzyć warunki do efektywnej współpracy uczniowie - nauczyciel?
Cytowane za: "Teacher Today", vol 3, 1.
1. Oceniaj ich osiągnięcia we właściwy sposób. Udzielaj pochwały po każdej poprawnej odpowiedzi, natomiast unikaj stawiania ocen za odpowiedzi słabe i nie na temat.
2. Daj uczniom do zrozumienia, że oczekujesz większych osiągnięć. W publikacjach naukowych podkreśla się, że wysokie oczekiwania wpływają na podwyższenie osiągnięć.
3. Czekaj...czekaj... czekaj, aż uczeń odpowie. Jeżeli odpowie źle, naprowadzaj go na trop, a potem zadaj kolejne pytanie na ten sam temat.
4. Koncentruj swój krytycyzm na zadaniu, nie na uczniu. Powiedz raczej: "Ten fragment powinien zawierać więcej konkretów", a nie: "Twój sposób pisania jest słaby".
5. Staraj się, żeby słabi uczniowie nie siedzieli daleko od Ciebie. Zwracaj się równie często do słabych uczniów jak do pozostałych.
6. Gdy uczniowie wykonują na lekcji zadanie sami, często podpatruj pracę słabych uczniów. Wiadomo, że słabi uczniowie gubią się w pracy i zadania nie wykonują. W takich przypadkach nie należy wyznaczać następnego zadania.
7. Przekazuj im często swoje spostrzeżenia na temat ich pracy. Zauważaj, że zrobili postępy, dostrzegaj częściowe sukcesy. "Sześć zadań na dziesięć jest dobrze rozwiązanych. Teraz potrzeba tylko byś popracował nad czterema".
Jak zyskać zaufanie uczniów?
1. Unikaj krytyki, np. nie koncentruj się na błędach ortograficznych.
2. Wyrażaj zrozumienie i uznanie dla wysiłków podejmowanych przez uczniów i dla ważności poruszonych przez nich spraw.
3. Stwarzaj takie sytuacje, by każde dziecko mogło się swobodnie wypowiedzieć i było wysłuchane.
4. Stosuj różnorodne formy zajęć wzbudzające zaciekawienie i zaangażowanie uczniów w temat.
5. Wyrażaj własne odczucia i poglądy, jednak bez narzucania tych poglądów uczniom; nie spieszyć się z udzielaniem rad.
6. Pobudzaj uczniów do samodzielnej aktywności w szukaniu pozytywnych rozwiązań i w podejmowaniu prób nowych sposobów zachowania.
„Katalog rodzicielskich zachowań"
opracowany przez rodziców w trakcie kursów "Szkoła dla Rodziców" zorganizowanych przez Oddział Warszawski PTD.
Rodzicu pamiętaj:
1. Kochaj, ale wymagaj.
2. Okazuj dziecku swoje uczucia.
3. Przekazuj dziecku pozytywne informacje o nim (pochodzące od ciebie i osób trzecich).
4. Dostrzegaj wszystkie osiągnięcia dziecka, nawet bardzo drobne.
5. Doceniaj nawet niedokończone dzieło dziecka.
6. Zanim skrytykujesz, pozwól dziecku wyjaśnić.
7. Zachowaj umiar w udzielaniu pomocy przy odrabianiu lekcji.
8. Przerzuć na dziecko odpowiedzialność za jego naukę.
9. Pozwól dziecku podejmować decyzje o dodatkowych zajęciach i innych sprawach.
10. Pozwól dziecku wybrać kierunek rozwoju i wspieraj je w tym.
11. Pozwól dziecku poczuć jego sukces.
12. Pokaż dziecku korzyści płynące ze spróbowania swoich sił w nowej dziedzinie i nie naciskaj dłużej.
13. Okazuj dziecku swoją wiarę w jego sukces.
14. Stawiaj poprzeczki ma miarę własnych ambicji.
15. Zaufaj dziecku i okazuj mu to zaufanie.
16. Naucz się rozmawiać z dzieckiem.
17. Naucz się słuchać dziecka.
18. Nie monologuj.
19. Rozmawiaj z dzieckiem wtedy, gdy panujesz nad swoimi emocjami.
20. Nie obarczaj dziecka poczuciem winy.
21. Wyszukuj pozytywy w każdej sytuacji.
22. Okazuj zainteresowanie zamiast kontrolować.
23. Nie mów "nigdy", "wszystko" i "zawsze".
Materiały do pobrania:
https://www.ptd.edu.pl/materialydopobrania.html
Modelowy system profilaktyki i pomocy psychologiczno - pedagogicznej uczniom z dysleksją
Artykuły dla rodziców:
Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni - samodzielna praca starszych uczniów
Wspomnienia ucznia z dysleksją
Dekalog rodziców dzieci dyslektycznych
Katalog rodzicielskich zachowań
"Dyktando w 10 punktach" -czyli jak pracować z dzieckiem?
Wspomnienia matki dziecka dyslektycznego
Materiały dla rodziców przyszłych pierwszoklasistów
