W literaturze naukowej i poradnikowej do początków XX wieku wychowanie dzieci wiązano przede wszystkim z rolą matki i macierzyństwem. Od lat 20. XX wieku przez większą część ubiegłego stulecia coraz więcej mówiono o rodzicielstwie i roli rodziców, jednak bez szczególnego wyróżniania specyficznej roli ojca w rozwoju i wychowaniu dziecka.
Na przestrzeni ostatnich 30 lat zebrano bardzo pokaźny materiał badawczy wskazujący zarówno na zasadnicze znaczenie ojca w wychowaniu dziecka i nastolatka, jak i na bardzo negatywne skutki nieobecności ojca w wychowaniu dziecka czy też dysfunkcyjnej relacji między ojcem i dzieckiem. W świetle badań rola ojca okazała się ważniejsza, niż sądzili zarówno naukowcy, praktycy, urzędnicy odpowiedzialni za politykę społeczną, jak i sami ojcowie. W wielu krajach świata pojawiły się liczne inicjatywy mające na celu uświadomienie ojcom ich roli w życiu i wychowaniu dzieci, a także uczenie ich odpowiednich umiejętności wychowawczych. Rozpoczęto budowanie wizerunku ojcostwa, jako jednego z najważniejszych zadań społecznych mężczyzny, które nie powinno być degradowane w zestawieniu z karierą zawodową czy innymi polami aktywności.
Kontekst relacji rodzinnych, w którym należy widzieć rolę ojca
Nie da się mówić o szczególnej roli ojca bez odwołania do szerszego kontekstu rodzinnych relacji wpływających na rozwój dziecka. Kontekst ten został przedstawiony poniżej w formie kilku zasadniczych tez:
W świetle wyników badań dotyczących wpływu relacji w rodzinie na szeroko pojęty rozwój dziecka wiadomo, że:
- Na rozwój dziecka duży wpływ ma miłość pomiędzy rodzicami.
Ich wzajemna relacja wytwarza klimat, w którym dziecko dorasta. Rodzice modelują postawy, które dziecko w dużym stopniu przeniesie na swoje dalsze życie.
- Rozwód rodziców jest istotnym czynnikiem ryzyka wszystkich zachowań ryzykownych oraz problemów dzieci i młodzieży.
W badaniach z różnych krajów świata rozwód w rodzinie jest bodaj najczęściej potwierdzanym czynnikiem ryzyka różnych zachowań ryzykownych oraz problemów dzieci i młodzieży.
- Dla rozwoju dziecka kluczowa jest zarówno relacja z matką, jak i relacja z ojcem.
W literaturze naukowej istnieje bogatszy i obszerniejszy materiał dotyczący roli matki w wychowaniu, niż roli ojca. Ogromne znaczenie matki i relacji z matką w rozwoju dziecka nie podlega dyskusji. Historycznie rzecz biorąc badań nad macierzyństwem przeprowadzono więcej i rozpoczęto je wcześniej niż te nad ojcostwem.
- Rozwój dziecka wymaga miłości rodziców oraz jasnego i konsekwentnego stawiania granic.
Połączenie miłości i troski rodziców z jasnymi, racjonalnymi i konsekwentnie egzekwowanymi wymaganiami daje dziecku optymalne warunki dla rozwijania jego osobowości i potencjału.
- Znaczenie głębokich więzi rodzinnych (więzi małżeńskich, więzi z matką, więzi z ojcem) dla rozwoju dziecka ma charakter ponadczasowy i międzykulturowy.
W czasach ożywionej dyskusji nad znaczeniem czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych w wychowaniu i życiu człowieka należy podkreślić, że badania prowadzone w różnych kulturach i różnym czasie wskazują na istnienie niezmiennego rdzenia najważniejszych relacji i więzi rodzinnych. Należy do nich niewątpliwie więź z matką, więź z ojcem oraz więź pomiędzy ojcem i matką.
Pięć podstawowych zasad bycia ojcem:
1. Zacznij wcześnie. Zaangażuj się już w okresie ciąży – rozmawiajcie z partnerką o swoich nadziejach i planach względem dziecka. Jeśli taka będzie Wasza wspólna decyzja, bądź obecny przy porodzie. Od samego początku włączaj się w opiekę nad niemowlęciem. To kluczowy okres w budowie relacji. Nawet jeśli Twoja kariera zawodowa wiele od Ciebie wymaga, skorzystaj z urlopu dla ojców, weekendów i wakacji, by zanurzyć się w świat dziecka.
2. Znajdź czas. To podstawa. Pracując zbyt długo nie odniesiesz sukcesu jako rodzic. Ojcowie muszą wracać do domu na tyle wcześnie, by móc uczyć dzieci, wyjaśniać im wszystko przy każdej okazji, bawić się i śmiać razem z nimi.
3. Okazuj uczucia. Przytulanie, obejmowanie, łaskotanie i zapasy „na niby” mogą pojawić się w zabawach aż do czasu, kiedy dziecko dorośnie. Postaraj się także o łagodniejsze formy interakcji – opowiadanie i czytanie bajek, wspólne rozmowy, śpiewanie lub granie. Mów dzieciom, jakie są twórcze i inteligentne (powtarzaj to często i mów szczerze). Jeśli Twoi rodzice nie byli wzorem w okazywaniu uczuć, trzeba się tego nauczyć.
4. Ciesz się dziećmi. Eksperymentuj i szukaj zajęć, które interesują i Ciebie i dzieci. Zdejmij z nich „presję osiągnięć”, ale wymagaj, by pomagały w domu. Znajdźcie czas na spacery i rozmowy. Niezależnie od tego, co robicie, unikaj zbytniej rywalizacji, wykraczającej poza dobrą zabawę. Stale ucz dzieci wszystkiego, co wiesz.
5. Zaangażuj się w podejmowanie decyzji, pilnowanie odrabiania pracy domowej i wykonywania obowiązków w domu. Opracuj takie zasady i konsekwencje, które są skuteczne i odpowiednie do wieku dziecka. Wymagaj szacunku, słuchaj i bierz pod uwagę uczucia. (Goldman, 2001; Gordon, 1998; Zawadzka)
Materiał opracowany na podstawie publikacji:
„Rola Ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa w świetle badań społecznych” – Opinie i Ekspertyzy.
„Ojciec w opiece i wychowaniu dziecka”- M. Świderska
Opracowała: mgr Joanna Zubrzycka
